Arap harflerini malzeme olarak kullanan yüzey sanatı. Geniş anlamıyla resim sanatının kapsamında ele alınabilir. Gerçekten de resim, yalnızca doğada rastlanan gerçek varlık ve nesneleri betimleyen bir sanat dalı olarak görülmüyorsa, hat estetik nitelikte bir yüzey etkisi yaratma amacı taşıdığına göre, aslında resim sanatının bir dalı sayılır. Arap yazısının kökeni Milat yıllarına dek dayanmaktaysa da, onun sanatsal bir malzeme olarak kullanılışı çok daha yenidir. Bilinen ilk Arap yazısı türü Cezm'dir. Bu yazı kullanıldığı bölgelere göre bazı yerel yazı türlerinin oluşumunu sağlamıştır. Örneğin Mekke'de Mekki, Medine'de Medeni, Hira'da Hiri gibi yazı türleri ortaya çıkmıştır. 8. yy'da bu türler adım adım sentezleşip, genel sayılabilecek üç yazı türüne indirgenirler; Mail, Nesih ve Meşk. Mail ve Meşk'in erken terk edilişine karşın, Nesih kullanılıp gelişmekte devam etmiş, temel yazı türlerinden biri olmuştur.8. yy'da Küfa kentinde yeni bir yazı türü belirir. Önceleri dairesel ve doğrusal biçimlerin bir bileşiminden oluşan Küfi yazı, gelişmesini 16. yy Osmanlısında bile sürdürecektir. Küfi'nin oluşumuyla zamandaş olarak, Arap yazısı bir yandan da işlevsel bir gelişme yaşamaktadır. Harfleri noktalama ve seslendirme işaretleri (hareke) de bu yıllarda kullanılmaya başlanır. 9. yy'da ise, şeş kalem diye adlandırılan altı ana yazı türü ortaya çıkar; Sülus, Nesih, Muhakkak, Reyhani, Tevkli ve Rık'a.
9. yy'dan sonra Arap yazısının işlemsel gelişmesini tamamladığı söylenebilir. Gerçi, sonraki yüzyıllarda İran'da Talik ve Nestalik Osmanlı'da Divani gibi pek çok yazı türü yaratılmıştır ama bunlar yazının temel niteliklerini değil, sanatsal ifadelerini değiştiren gelişmelerdir. Gerçekten de 9. yy'dan 19. yy'a dek süren dönem artık yazının değil, hat sanatının gelişim çağıdır. Bu uzun süre içinde hat sanatı ülkelere, dönemlere göre üslup değişikliği gösterdiği gibi, aynı çağ içinde de benzersiz bir üslup çoğulluğu sergileyecektir. Endüstri öncesi çağda hat sanatı zamandaş üslupları barındırması açısından benzersiz bir niteliktedir. Öylesine ki, tüm sanatsal davranış biçimlerinin örneklerini hat sanatı içinde görebilmek olanaklıdır. Geometrik kompozisyon anlayışından rastlantısala dek her tutum hat sanatı bünyesinde ürün verebilmiştir.
Yorumlar
Yorum Gönder